Adlaşmış sıfatları anlamak için önce niteleme sıfatlarını iyi bilmek gerekir. Sıfatların ilk alt başlığı olan niteleme sıfatları isimlerin önüne gelerek onların rengini, biçimini, durumunu bildiren sözcüklerdir başka bir ifadeyle isimlerin ölçülemeyen bir özelliğini anlatır. Onlara sorulan “nasıl?” sorusuyla bulunur.
Örnekler
Renk Bildiren Sıfatlar
Mavi araba
Siyah saç
Kırmızı etek
Turkuaz boya
Kahverengi çanta
Gri bulutlar
Yemyeşil ağaçlar
Sarı otlar
Durum Bildiren Sıfatlar
Çalışkan öğrenci,
hızlı araba,
üzgün insan,
hüzünlü sözler,
etkileyici sözler
İnatçı adam
Biçim Bildiren Sıfatlar
İrili ufaklı taşlar
Daracık yollar
Geniş pantolon
Kare masa
Yüksek merdiven
Küçük sandalye
Bilgi: Renk ve biçim bildiren sıfatlar isimlerin dış görünüşü hakkında bilgi verdiği için betimleyici anlatım olarak sayarız.
Örnek: Geniş koridorda ilerlerken, yüksek tavandan sarkan kahverengi avizeler dikkatini çekti…
Adlaşmış Sıfat Nedir?
Adlaşmış sıfatlar, anlamını etkilediği ismin tamlamadan çıkmasıyla oluşur yani tamlamadan çıkan sıfatın tek başına kalmasıdır. Bu tür sözcükler tür değiştirerek ad olur ayrıca tamlamaya bağlı söz grubu içinde değildir.
Adlaşmış Sıfat Örnekleri:
Ekşileri ayrı bölmeye yerleştirdim ancak kimse almadı. (Ekşi elmaları)
Beşiktaşlılar maç öncesi alanda toplandı. (Beşiktaşlı taraftarlar)
Bana eskileri hatırlamak istemediğini söyledi. (Eski günleri)
Küçükleri masadan kaldırdı. (Küçük oyuncakları)
Annem ütülüleri, özenle katladıktan sonra raflara yerleştirdi. (Ütülü kıyafetleri)
Akşamki konserde özellikle gençler çok eğlendi. (Genç insanlar)
Kolayları çözerek avantaj elde etmeye çalıştı ancak istediği puana ulaşamadı. (Kolay soruları )
Çözülenlerin listesini hazırlamış. (Çözülen soruların)
Balıkçıya tazelerden vermesi için rica etti. (Taze balıklardan)
Otobüste özellikle yaşlılara mutlaka yer verirdi. (Yaşlı insanlara)
Isınanları, tabaklara koyup servis etti. (Isınan yemekleri)
Dikkat: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi niteleme sıfatları, tamlamadan çıkan isimlerin varsa ekini üzerine alır ve çıkan ismin yerine geçer.
Önemli Notlar
Adlaşmış sıfatlar bazen isim çekim (çoğul, hal, iyelik, tamlayan ya da ek fiil) eklerini alır.
Örnekler: İyileri, ekşilerden, küçüklerimiz, anlayanlar, hazırladıklarımız…
Atasözlerinde adlaşmış sıfat görmek mümkündür.
Örnekler:
Doğruyu söyleyeni dokuz köyden kovarlar. (Doğru söyleyen insanı)
İyilik eden, iyilik bulur. (İyilik eden insan)
Acıkan doymam sanır, susayan kanmam sanır. (Acıkan insan, susayan insan)
Gülü seven, dikenine katlanır. (Gülü seven insan)
Öfkeyle kalkan, zararla oturur. (Öfkeyle kalkan insan)
Deyimleri bazen adlaşmış sıfat olarak kullanırız.
Deyimler mastar ekiyle (-mak/-mek) oluşurken istendiğinde cümle içinde sıfata dönüşebilir.
Örnekler:
Daldan dala konmak (Mastar halinde deyim)
Daldan dala konan insanlarla tartışamam. (Tamlama halinde niteleme sıfatı)
Daldan dala konanlarla tartışamam. (Adlaşmış sıfat)
Çekip çevirmek (Mastar halinde deyim)
İşleri çekip çeviren insanlara ihtiyacımız var. (Tamlama halinde niteleme sıfatı)
İşleri çekip çevirenlere ihtiyacımız var. (Adlaşmış sıfat)
Fiilimsiler de nitelediği ismin düşmesiyle adlaşmış sıfat fiile dönüşebilir.
Örnekler: Müdür, görevini yapmayanları uyardı. (Görevini yapmayan insanlar)
Kullanılanları geri dönüşüme gönderdi. (Kullanılan kağıtları)
Çözülecekleri ödev olarak yolladı. (Çözülecek testleri)
Bana getirdiklerini resim dersinde kullandım. (Bana getirdiğin boya veya kalemleri)
Adlaşmış sıfatlar, isimlerin yerine geçtiği için başka bir isimle tamlama kuruyorsa anlam (kişi) belirsizliğine sebep olur çünkü anlamını etkilediği asıl isim düşmüş ve onun yerine geçmiştir. Bunun önüne geçmek yani anlam karışıklığını engellemek için virgül kullanırız.
Örnekler:
Yaşlı, doktora bir şeyler söylüyordu.
Küçük, simitçiye doğru koştu.
Genç, görevliye elindeki listeyi verdi.
Sıkça Sorulan Sorular
Tamlama kuran sıfatın sağındaki ismin düşmesiyle oluşur bu nedenle sıfatlar söz grubundan çıkar.
Örnek: Ucuzları ön tarafa alarak müşterilerin dikkatini çekiyordu. (Ucuz ürünler)
Bu tür sıfatlar tamlama kurmadığı için ve bazen de isim çekim ekini de aldığı için artık isimleşmiştir.
Burada sözcüğün türü önemli yani fiil soylu sözcükse evet, sıfat fiildir ancak sözcüğün türü isimler gibi mastar ekini almıyorsa fiilimsi değildir.
Örnekler
Beni anlayanlar bana hak verecektir. (Bu adlaşmış sıfat, aynı zamanda fiilimsidir.)
Uzun kalemleri seçip kısaları masada bıraktı. (Bu adlaşmış sıfat, fiilimsi değildir.)
Birden fazla sözcükten oluşan sıfatlardır.
Örnekler:
İyi huylu insan
Kırmızı montlu çocuk
